Column: De feitenvrije samenleving

COLUMN – Het is de tweede dinsdag van september in het jaar 2021 en ik zet zo na tienen in de avond zonder verwachting de computer aan, want wat voor interessant stukje kun je deze dagen nog schrijven? Alles wat er gebeurt is al eens beschreven, de complottheorieën zijn zo’n beetje allemaal uitgekomen (alleen een landing van buitenaardsen zou bij mij nog enige opwinding kunnen veroorzaken) en de nabije toekomst is zo voorspelbaar dat het een verspilling van tijd is om de persconferentie van Mark en Hugo te beluisteren, wat ik dus ook niet heb gedaan. Na de Grote Opschudding in maart vorig jaar zijn mensen weer in hun normale comateuze houding terug gesprongen en schrikken inmiddels, zoals ze gewend waren, nergens meer van.

In de literatuur heet het dat er een zogenaamd sociaal contract is tussen het volk en haar bestuurders, cq. de elite. Het was een ongeschreven afspraak tussen de twee klassen die er in het verleden uit bestond dat wij, het volk, in ruil voor een leven in welvaart en relatieve luxe, onze mond hielden over het uitbuitingsmodel van de kapitalisten, die ons tenslotte een deel van de buit toewierpen die werd vergaard in de rooftochten langs Afrika, Zuid-Amerika en delen van Azië. En sinds de jaren ’90 ook in delen van de voormalige Sovjet Unie, ook daar knijpen ze tegenwoordig in hun handjes over de zegeningen van het Westen. Je mocht dat in bepaalde kringen wel ‘neokolonialisme’ noemen, maar in London City en Wall Street sprak men gewoon van ‘good business’ wat de taal is die door de media wordt overgenomen. Omdat we het wel goed hadden lieten we ons over die praktijken niet uit en in de loop van de tijd waren de meesten van ons zich niet eens meer bewust van de manipulaties van de financiële markten en de praktijken van de megacorporaties ter plekke in wat wij als vakantielanden zijn gaan beschouwen. Als jij als Westerling in zo’n land rondstapte en daar de cultuur en natuur zat te verstoren met je botte aanwezigheid dan drong het niet eens tot je door dat de armoede, die je in die landen makkelijk kon tegenkomen als je maar even tweehonderd meter van de toeristische route afweek, was veroorzaakt doordat de plaatselijke rijkdom was overgeheveld naar jouw thuisland. Het is nu eenmaal een economische wetmatigheid dat als je ergens overvloed ziet dit betekent dat er ergens anders een gebrek is.

Vooral in de tweede helft van de vorige eeuw functioneerde deze ongeschreven afspraak prima, maar met de privatiseringen in de jaren ’90 hadden er toch alarmbellen moeten rinkelen. Het had gemoeten, maar tegen die tijd was het grootste deel van het volk al dermate gewend aan de welvaart dat welke verandering in de maatschappij dan ook niet meer tot een besef leidde dat er iets mis kon zijn. Langzaam veranderde de formule waarop de samenleving was gebaseerd, maar slechts weinigen hadden door welke consequenties dat kon hebben. De meesten schrokken niet eens toen bijvoorbeeld het concept voor ziekenhuizen, dat tot dan altijd gebaseerd was op ‘functiegericht budgetteren’, zwart op wit werd veranderd in een streven naar ‘budgetgericht functioneren’, wat een fundamenteel andere manier van denken introduceerde. Je hebt er echt geen complottheorie voor nodig om te bedenken dat zoiets op termijn, door de inherente dehumanisering van zo’n streven, vreselijk mis moet gaan.

Het verhaal als nieuwe afspraak

We vonden het allemaal wel best want we hadden het goed en waren te druk bezet om het nog beter te krijgen, omdat goed natuurlijk nooit goed genoeg is. Dus trok je voor de vorm even een wenkbrauw op als er weer eens een topmanager zijn zoveelste topbonus ontving, maar ja, stiekem dacht je ‘als ik mijn kans ruik zou ik hetzelfde doen’. Dus doordat we in een paar decennia in ethisch opzicht achteruit zijn gehold waren die topsalarissen uiteindelijk niets meer dan een berichtje in de krant dat verder geen lading, geen betekenis meer met zich meedroeg en waren we ons ook niet bewust van het feit dat dat ‘sociaal contract’ langzaam richting een ander model ging: dat van het verhaal. En met dat ging de degeneratie ook een tweede fase in: was het na de grote protesten in de jaren ’80 gedaan met de scherpe kritiek op het systeem, de wapenwedloop en de kapitalistische roofzucht en hielden we grotendeels onze mond hierover, na de jaren ’90 werd er vooral een tendens ingezet dat de samenleving een verhaal kreeg voorgeschoteld dat door het belangrijkste deel van de bevolking werd geloofd. De werkelijkheid werd naar de achtergrond geschoven. Een markering in dit verband kan gezet worden bij het beroemde buisje in de handen van Colin Powell op de vergadering van de Verenigde Naties. Hoe idioot het ook was, de vermeende aanwezigheid van WMD’s (weapons of mass destruction) van Saddam Hoessein werd geloofd. Ik weet nog dat ikzelf in mijn omgeving er op wees dat slechts een paar weken vóór de inval van de Amerikanen er een bericht in de krant had gestaan waarin het IAEA (International Atomic Energy Agency) had gemeld dat het geen aanwijzing had kunnen vinden voor de aanwezigheid van WMD’s, maar zowel op dat niveau als in internationale regeringskringen was dit in zo korte tijd blijkbaar alweer compleet uit het geheugen gewist. Het verhaal had ruim voorrang gekregen op de feiten.

Je zou kunnen zeggen dat we nu dus zijn aangeland in deel B van die tweede fase, want in de strijd om de gunst van het volk doen de feiten er helemaal niet meer toe. Wat wel belangrijk is is hoe het verhaal gebracht wordt en waar de nadruk op wordt gelegd. Je zou bijvoorbeeld net zo goed het accent kunnen leggen op de meer dan 20.000 sterfgevallen die er na vaccinatie zijn geweest in de EU landen en de meer dan een miljoen ernstige bijwerkingen (allemaal geregistreerd door de EMA, de European Medicines Agency) en de emotie van het volk zou zich gericht hebben op het van de markt halen van dergelijke ondeugdelijke injecties. In plaats van sturen op verontwaardiging wordt er echter nog steeds op het idee van veiligheid aangestuurd: de door mij niet bekeken persconferentie van vanavond introduceerde officieel de zogeheten corona-app, of paspoort of hoe ze het dan ook in de markt willen zetten. Je zou dat een gotspe van ongekende proporties kunnen noemen, want na ‘Zandvoort’ en het feit dat gevaccineerden alle rechten behouden ook als ze positief zijn getest is de medische betekenis van zo’n app natuurlijk van nul en generlei waarde, dus in zichzelf wijst het al op de werkelijke bedoeling. Waar het om gaat namelijk is dat het sociaal contract tussen ons en de bestuurders een andere vorm heeft gekregen en de app, de QR code en wat er allemaal bij verzonnen kan worden zijn slechts de middelen waarmee dat gecommuniceerd wordt. Niet langer is het zo dat we een deel van de buit krijgen in ruil voor ons zwijgen over de kapitalistische uitbuiterij, nee, het nieuwe sociale contract, door Rutte ook wel geïntroduceerd als het ‘nieuwe normaal’, bestaat er uit dat we een verhaal voorgeschoteld krijgen dat we maar te slikken hebben. De feedback is uit het systeem gehaald.

In materieel opzicht betekent dit een armoedeval, hoe groot deze terugval zal zijn is nog te bezien, maar de gedachte waarop dit nieuwe contract is gebaseerd is dus in zijn kern totaal anders dan het vorige: niet langer valt het surplus van de welvaart je ten deel als je de kapitalist niet voor de voeten loopt. Het nieuwe normaal bestaat er uit dat je in materieel opzicht aan het maatschappelijk leven kunt deelnemen als je daarvoor je autonomie, zelfbeschikkingsrecht en vrijheid inlevert. Immaterieel lever je dus in op het natuurlijk en biologisch gegeven dat volwassen wezens hun eigen verantwoordelijkheid hebben te nemen. Je kunt er een boek over schrijven wat voor drastische, verminkende ingreep dat is in de identiteit en psychische ontwikkeling van mensen.

De wetenschap op een zijspoor

Het saaie van zo’n dinsdagavond bestaat er uit dat (A) zo’n demissionair stelletje een showtje op televisie maakt over iets dat op z’n minst een jaar geleden al bekend was, dat (B) een groot deel van de bevolking dit gaat pikken vanuit het compleet gestoorde pandemie-argument en (C) de tegenbeweging zoals gewoonlijk de ontwikkelingen volgt en daar emotioneel op reageert (gaap!). Ik heb de hele avond geen contact met de buitenwereld gehad en ga mij maar eens vertellen dat het anders is verlopen. Ik bedoel maar. Als je zo op die ontwikkelingen tegen bent zou je denken dat die streep in het zand allang een keer getrokken zou zijn en ze Mark en Hugo eindelijk eens een stap vóór willen zijn, maar nee hoor, elke keer dat er weer iets wordt doorgevoerd klinkt het uit die hoek heel wijsneuzig dat er weer een complottheorie waarheid is geworden. Ja hallo, dat is een verhaallijn die minstens een jaar geleden al bekend was. Zeker waar je de hele agenda voor de komende jaren gewoon kunt uitschrijven is dit bloedjesaai geworden want Mark en Hugo hadden natuurlijk allang een keer, om het zacht uit te drukken, strafrechtelijk vervolgd moeten worden. Samen met de rest van dat onwaardige zootje in de Tweede Kamer.

Ondertussen blijft het virus dat verhaal heet zich verder verspreiden en blijft onder andere de aanval op de boeren maar doorgaan. Dezelfde truc van de schuld van een gecreëerd probleem neerleggen bij een partij die daar absoluut niets mee te maken heeft wordt ook hier toegepast. Tijdens de strenge lockdown van vorig jaar werd namelijk wel duidelijk dat het stikstofprobleem daarmee nagenoeg was opgelost, dit terwijl de boeren gewoon bleven doorwerken. De conclusie die daaruit volgt werd nooit opgepikt. Het verhaal wil namelijk dat we met z’n allen geloven dat de boeren verantwoordelijk zijn voor een belangrijk deel van dat probleem. Het heet dat we ons in de moderne samenleving laten leiden door de wetenschap, maar daar is natuurlijk totaal geen sprake meer van. Zelfs gewone logica spreekt de conclusies van de politiek al tegen, het is een sprookje dat wetenschap voor een onderbouwing van het beleid zorgt. Als van Dissel middels een grafiek kenbaar maakt dat we al sinds mei 2020 ruim onder de pandemiegrens zitten is dat geen reden om van het verhaal af te stappen en weer terug naar normaal te gaan. En vanaf 25 september mag je getest in een restaurant gaan zitten om daar besmet te worden door een ongeteste gevaccineerde. Met wetenschap heeft dit alles niks meer te maken, als we ons daar werkelijk op zouden baseren hadden middeltjes als Ivermectine allang naar de uitgang geleid zonder dat er ook maar van één vaccin sprake was geweest. De wet verbiedt namelijk (gaap!) de ontwikkeling van vaccins als er goede alternatieve behandelmethoden voorhanden zijn. Het verhaal prevaleert echter boven de wetenschap en het niet-logisch denkende deel van de mensheid gaat daar keihard in mee, dat zijn de enige voldongen feiten in een voor de rest feitenvrije samenleving.

Over de auteur

Hielke de Boer heeft meer dan dertig jaar in de financiële sector gewerkt bij zowel internationaal opererende bedrijven als kleine sociaal-culturele instellingen. Zijn columns betrekken de maatschappelijke ontwikkelingen in een context van geopolitiek, culturele verschijnselen en historische achtergronden.

Foto: Tiedo Groeneveld