COLUMN – Vroeg in het jaar trokken Russische troepen samen bij de grens met Oekraïne, gevechtsklaar om het land binnen te vallen. Het wachten was nog op het bevel van president Putin die een mandaat hiervoor had gekregen van de Doema, zonder welke hij dergelijke interventies onmogelijk zou kunnen uitvoeren. Het was duidelijk dat hij aarzelde, waarop hij wachtte was voor velen een raadsel, maar uiteindelijk gaf hij het bevel niet en leverde zijn mandaat weer bij de Doema in. De operatie werd afgeblazen. Wij schrijven hier het jaar 2014.
De intentie om het land binnen te vallen en uiteindelijk van die keuze af te zien voert ons terug in de tijd, naar het jaar 1994 waarin het Memorandum van Budapest werd ondertekend door Groot Brittannië, de Verenigde Staten en de Russische Federatie, die hiermee veiligheidsgaranties boden aan Belarus, Kazakhstan en Oekraïne, in ruil voor het opgeven van het nucleaire wapenarsenaal dat zich nog in deze landen bevond na de val van de Sovjet Unie. Het bood deze landen de verzekering dat hun territoriale integriteit en politieke onafhankelijkheid gewaarborgd zou worden en dat Groot Brittannië, de VS en Rusland (en in afgezwakte vorm Frankrijk en China) die landen zouden bijstaan mochten deze integriteit en onafhankelijkheid bedreigd worden. Nog in 2009 gaven de VS en Rusland een gezamenlijke verklaring uit dat het Memorandum nog steeds gerespecteerd zou worden, ondanks het verlopen van onder andere het START verdrag (ten aanzien van de beheersing van het nucleaire wapenarsenaal; hernieuwd in februari 2011).
In 2014 was er in Oekraïne het zoveelste protest tegen de regering dat uitmondde in het welbekende, maar vaak onbegrepen Maidan protest. Ondanks de vrome mantra van het Westen ‘gij zult niet interveniëren in andermans binnenlandse aangelegenheden’ was de bemoeienis duidelijk aanwezig in de persoon van de Amerikaanse afgevaardigde Victoria Nuland, die aanwijsbaar diepe connecties had met de oppositie, en de Nederlandse Frans Timmermans die daar op het plein de menigte aanmoedigde met warme chocolademelk. De Europeanen en de Amerikanen hadden er alle belang bij dat het Associatieverdrag, dat overigens ook een militair aspect had, werd ondertekend door de toenmalige president Janoekovitsj. Deze laatste hield vooralsnog de ondertekening tegen omdat hij inzag dat het verdrag allerlei ongewenste complicaties met zich meebracht vanwege het lidmaatschap van de Euraziatische Economische Unie. In diverse media, laat ik het maar zo zeggen, werd dit gebracht alsof de man ‘pro-Russisch’ zou zijn. De werkelijkheid is dus iets ingewikkelder, want Oekraïne heeft zowel betrekkingen met landen ten oosten van haar grenzen als nieuwe banden ten westen van haar territorium. De voorzitter van de commissie die de onderhandelingen namens de EU moest voeren heeft later, toen het verdrag al was ondertekend, bekend dat ze niet naar de Russische bezwaren hebben geluisterd. Een opmerkelijk soort eerlijkheid na gedane zaken, want ook Oekraïne leed economische schade doordat de verdragen met haar oostelijke buren noodzakelijkerwijs afgeslankt of zelfs opgezegd moesten worden.
Na de Maidan werd in korte tijd een nieuwe regering gevormd, ongrondwettelijk, want onder andere de rechters die dit moesten bekrachtigen waren niet allemaal aanwezig, terwijl de constitutie dit wel vereist. Een saillant detail hierbij is dat in die korte tijd voordat de macht werd overgedragen er dus geen constitutionele regering was, en dit momentum werd door de Krim aangegrepen om een referendum te houden voor onafhankelijkheid. Een referendum dat al twee keer eerder met dezelfde uitslag was gehouden, maar dit werd telkens niet erkend door Kiev. Volkenrechtelijk heeft elk gebied het recht om dit te doen in tijden van een machtsvacuüm, maar het enige land dat deze internationale afspraak respecteerde was Rusland. Voorbijgaand aan al het internationale recht en de gemaakte afspraken noemde het Westen dit een ‘annexatie’, nadat het volk in een daarop volgend referendum ervoor koos om zich aan te sluiten bij de Russische Federatie. Dat je het een ‘annexatie’ blijft noemen is dus meer een gekleurde mening dan dat het van enig verstand van het Volkenrecht getuigt.
De nieuwe regering, die staatsrechtelijk gezien door een coup tot stand was gekomen met op de achtergrond een club oligarchen, had sterk nationalistische tendensen. De slogan die gehanteerd werd luidde kortweg: leger, taal, geloof. Het versterken van het militaire apparaat kreeg een bizar aspect door een oproep, nota bene uit de mond van president Poroshenko zelf, aan volksmilities om in de Donbass te gaan vechten. Deze milities werden vaker wel dan niet gevormd door aanhangers van Stepan Bandera, een figuur uit de Tweede Wereldoorlog die met de nazi’s heulde en onder andere vele Joden de dood in joeg. Door groepen wordt deze man als ‘verzetsheld’ beschouwd en ze houden jaarlijks openlijk parades in de westelijke stad Lviv, met neo-nazi symbolen en vlaggen. De sterk nationalistische tendens komt ook tot uiting in het verbod om andere talen te gebruiken, zo is het Roemeens sprekende mensen in het zuidwesten verboden hun taal te gebruiken en in het oosten dus het Russisch. Ook heeft Poroshenko een aandeel gehad in de breuk met de Russisch Orthodoxe kerk.
Land in de uitverkoop
Buitenlandse inmenging was niet van de lucht. Het IMF verstrekte leningen, maar onder de strikte voorwaarde om te privatiseren en de pensioenen te reduceren. Een land dat sinds de chaos van de jaren ’90 toch al gebukt ging onder de graaizucht van de nieuw ontstane ‘elite’, de oligarchen, werd nog verder onder het regime van het grootkapitaal gedrukt. Het is een typisch voorbeeld van een land dat niet toebehoort aan het volk dat er woont.
Amerikaanse speculanten hebben nu een groot deel van de landbouwgrond in lease met meerjarige contracten, grond dat nu braak ligt omdat het voornamelijk de speculatie dient en waar dus de bevolking niets aan heeft. Amerikaanse bedrijven hebben contracten afgesloten voor de olie- en gaswinning, waarvan een groot deel in de Donbass te vinden is. Tussen de vele handtekeningen onder die contracten is onder andere de naam Hunter Biden te vinden, de zoon van. En zoals gewoonlijk zijn er, waar Amerikaanse belangen spelen, ook militairen te vinden. Die heten dan heel eufemistisch ‘adviseurs’, maar ze komen ondertussen wel met allerlei oorlogsmateriaal. En het is allemaal niet in het belang van de Oekraïense bevolking.
De EU heeft dan weer een groot belang bij de grondstoffen die in het land te vinden zijn. In de beoogde energietransitie stoten zij op problemen met de levering van de benodigde grondstoffen. Voor zonnepanelen, windmolens en batterijen zijn grote hoeveelheden koper, lithium, kobalt en nikkel nodig. En laat het nu lastig zijn om hier op een geregelde basis aan te komen terwijl we in een economische wedloop verkeren met China. Analisten beschrijven het al als een ‘horrorscenario’ als Europa niet aan die materialen kan komen en China wel. Het wensenlijstje van de EU heeft een top dertig en laat nu Oekraïne toevallig eenentwintig van die grondstoffen in de bodem hebben zitten. Lithium, kobalt, mangaan, zeldzame aardmetalen, Oekraïne heeft ze allemaal. Je klimaatvriendelijke elektrische auto kan niet zonder, maar daar hebben we wel een leverancier voor nodig die ’t voor een habbekrats uit z’n grond laat halen.
Al met al is het, met die buitenlandse greep op de Oekraïense economie en de uitverkoop door de oligarchen, een gotspe om nog te spreken van een soevereine staat: de burgers hebben bij al deze processen niets in te brengen en zullen zich meer en meer moeten voegen naar de wensen van buitenlandse belanghebbenden. Het is de moderne, verborgen vorm van koloniseren, waarbij en passant de mogelijkheid wordt gecreëerd om zoveel mogelijk militair materieel daarheen te verplaatsen, ook in het kader van het Europese Associatieverdrag, zodat Moskou op een afstand van vijf minuten van (nucleaire) raketten komt. Wat Moskou op dit moment dan ook doet kwalificeert zich niet als een invasie, maar als een chirurgische ingreep om het land te ontdoen van kwaadwillende elementen en het terug te geven aan haar inwoners. Van een regime-change American Style is echt geen sprake, het geeft te denken dat we bij acties van andere landen alleen maar ons eigen begrip van zaken kunnen toepassen en dat het niet bij onze politici opkomt dat er ook nog andersoortige ingrepen bestaan. Als andere landen interveniëren zullen ze dat wel met dezelfde bedoelingen als wij doen – is in feite de achterliggende redenatie. Maar als wij Libië en Irak compleet naar de vernieling bombarderen vanwege olie en financiële belangen hoeft dat nog niet te betekenen dat hier nu hetzelfde gebeurt.
De grootste urgentie voor Moskou ligt echter toch in het verzekeren van haar eigen veiligheid, want wie wil er nu wonen op vijf minuten afstand van nucleaire raketten? Wie wil een buurland waar de Amerikanen meerdere laboratoria hebben opgezet voor biowapens? In december 2021 heeft een woordvoerder van het Witte Huis verklaard dat de optie van een ‘first strike’ (nucleaire aanval) bij hun wordt overwogen. Al met al is met deze interventies een pistool op het voorhoofd van Moskou gezet en u verwacht dat ze dan zeggen: “Haal de trekker maar over”? Het enige dat Putin doet is concreet maken dat de tijd dat we met anderen kunnen sollen middels kralen, spiegeltjes en valse beloften toch echt wel voorbij is. En deze keer, anders dan in 2014, heeft hij blijkbaar maling aan het feit dat dit geframed kan worden als een vijandelijke invasie. Buiten alle lulverhalen waar wij mee om de oren worden geslagen bestaat er namelijk ook nog een echte wereld. Een wereld waar op het moment van dit schrijven berichten binnen komen van mensen die familie in Luhansk hebben. Ze worden gebombardeerd door Oekraïense strijdkrachten, met de steun van Europa en de Amerikanen. Let that sink in.
Over de auteur
Hielke de Boer heeft meer dan dertig jaar in de financiële sector gewerkt bij zowel internationaal opererende bedrijven als kleine sociaal-culturele instellingen. Zijn columns betrekken de maatschappelijke ontwikkelingen in een context van geopolitiek, culturele verschijnselen en historische achtergronden.
Foto: Tiedo Groeneveld
