COLUMN – Je verzint het niet. Slowakije heeft braaf meegedaan met de sancties en geweigerd het gas uit Rusland in roebels te betalen. Als gevolg hiervan kregen ze geen gas meer en gingen de energieprijzen door het plafond. Het was vervolgens niet rendabel meer om hun eigen aluminium te produceren. Ze moeten dus nu noodgedwongen goedkoper aluminium importeren uit … Rusland.
Het is slechts één van de vele voorbeelden die illustreren dat de politici in de EU aannamen dat Rusland afhankelijk van Europa zou zijn en nooit bedachten dat die afhankelijkheid net zo goed de andere kant op werkt. Ze namen aan dat Rusland geen alternatieven zou hebben en het blijkt dat Europa zelf de grootste moeite moet doen om een vervanging te vinden voor niet alleen olie en gas, maar ook vele grondstoffen, steenkool, neon, staal, meststoffen, zeldzame metalen en noem maar op. De VS, tot voor kort zelf een netto exporteur van olie, is nota bene aan het bedelen geweest bij Venezuela en Saoedi-Arabië en de EU probeert wat gas bij elkaar te sprokkelen in Qatar en Azerbeidzjan. Het afsnijden van hightech heeft voor Rusland (en ook China) geen desastreuze effecten op de korte termijn en op de langere termijn is te verwachten dat ze dat wel weer goedmaken. Zowel Rusland en China hebben daar de laatste jaren grote sprongen in gemaakt en ze zijn in maatschappelijk, technologisch en wetenschappelijk opzicht veel geavanceerder dan we ons hier in het Westen voorstellen. We leven nog in een verleden waarin de verhoudingen heel anders lagen. Er wordt weleens voorbij gegaan aan het feit dat landen die zelfstandig ruimtevaart kunnen beoefenen tot de top van technologisch en wetenschappelijk geavanceerde samenlevingen behoren. En ze kunnen mensen vinden die hen kunnen helpen in Maleisië, China, Singapore etc. Het onszelf afsnijden van ruwe grondstoffen heeft echter een direct gevolg en met het waarschijnlijke wegvallen van Oekraïne als goedkope leverancier van deze materialen heeft de EU voor zichzelf een gigantisch probleem gecreëerd, want veel van deze materialen moeten van buiten de EU komen. De Verenigde Staten kunnen eventueel zelfvoorzienend zijn, de Europese Unie kan dat niet.
Ondertussen gaat het met Oekraïne zelf ook niet zo goed, de graantransporten zijn dan wel weer op gang gekomen, maar er is één probleempje: veel Afrikaanse landen hebben hun contract opgezegd, waaronder een belangrijke afnemer als Egypte, en zijn nieuwe contracten aangegaan met … Rusland. Sergei Lavrov, de minister van buitenlandse zaken, is in Afrika op tournee geweest en hij werd daar zo’n beetje als een rockster ontvangen. Handjes schudden, high fives, samen op de foto, het was duidelijk dat de banden ronduit hartelijk zijn. Anthony Blinken, zijn collega uit de Verenigde Staten, deed ook even een rondje Afrika maar werd heel wat koeler ontvangen. De reden hiervoor is wel duidelijk als we kijken naar de reactie van de president van Zuid-Afrika, dat net als de meeste andere Afrikaanse landen neutraal is gebleven in het conflict met Oekraïne. De boodschap van Blinken was dat Amerika in de toekomst wilde investeren en een ‘true partnership’ (sic) wilde bouwen op de lange termijn. Tegelijk vertelde hij president Ramaphosa dat het prima was om metalen en dergelijke te importeren uit Rusland, maar als ze olie en gas zouden afnemen dat er dan ook gevolgen voor Zuid-Afrika zouden zijn. De reactie van Ramaphosa was duidelijk genoeg: “The United States will not dictate Africa’s choices and neither should anyone else”. Hoe duidelijk wil je het hebben om te markeren dat het tijdperk van het Westerse dictaat nu de facto voorbij is?
De fout die het Westen rechtzette
De fout die het Kremlin maakte bij de start van de militaire operatie was dat een flink deel van de Russische bevolking niet goed een houding wist te vinden in dit conflict. En dus ook niet als één man achter Putin stond in het begin. Blijkbaar was het niet goed genoeg uitgelegd. Die fout is door het Westen ruimschoots goed gemaakt door met de sancties de gehele bevolking te treffen. De oligarchen werd hun bezit afgenomen en de middenklasse werd de mogelijkheid ontnomen om hun zaken met het Westen voort te zetten. Die laatsten werden dus direct in hun levensonderhoud getroffen. De algehele haat gericht naar het Russische volk, met bizarre excessen als het cancelen van Tsjaikovski en Dostojewski en het door de gootsteen spoelen van wodka, had tot gevolg dat de gewone Rus ruw wakker werd geschud en besefte dat de partners in het Westen helemaal niet de vrienden waren die hij er eerder in zag. En in plaats van dat ze zich tegen hun leider keerden, wat de bedoeling van de sancties was, veroorzaakten de sancties een vertrouwensbreuk met het Westen en richtten de Russen hun pijlen op hun partners in Europa: ‘hey, je zit mij hier persoonlijk mee aan te vallen, mijn levensonderhoud, mijn zaak die ik met jaren van zwoegen heb opgebouwd. En dan zeik je ook nog mijn cultuur en historie af terwijl dat niks met de huidige crisis te maken heeft’.
De oproep van de Oekraïense ambassadeur in Kazakhstan om zoveel mogelijk Russen te doden zodat hun kinderen daar dan minder werk aan zouden hebben was slechts één van de vele extremistische uitspraken uit officiële monden die stevig aan de veranderde houding hebben meegewerkt. De banden tussen de landen waren eerder sterk verweven, als je ruzie maakte met iemand in Rusland dan kon je een Oekraïense oom op je dak krijgen of omgekeerd, als je in onmin raakte met iemand in Oekraïne kon er zomaar een boze oma uit Rusland bij je op de stoep staan. Nu, een half jaar later, nu de fascistische gruweldaden van Kiev in de schoenen van de Russen worden geschoven en het Westerse publiek dat onnadenkend slikt, neemt het gros van het Russische volk geen genoegen meer met een patstelling of een halfzacht vredesakkoord. Velen verwáchten nu van hun regering een overwinning waarbij Rusland kan dicteren wat er verder moet gebeuren als de wapens worden neergelegd. En willen geen onderhandelingen omdat het Westen bewezen heeft het vertrouwen niet waard te zijn.
Tektonische platen van de economie
In zes maanden tijd zijn de breuklijnen in de wereld, de tektonische platen van de economie, in rap tempo zichtbaar geworden en leiden nu naar drastische veranderingen in de hele wereld. Rusland heeft na drie decennia, waarin het vaak werd weggezet als ‘tankstation dat zich een land noemt’ en botweg niet serieus werd genomen in zaken die ook hun betrof, besloten om definitief afscheid te nemen van het Westen. De geciviliseerde maatschappij waar ze al sinds Peter de Grote tegenop keken als hun grote voorbeeld heeft zijn ware gezicht laten zien en de blik wordt nu in elk geval voor de langere termijn gericht op het oosten en het zuidelijk halfrond. Meerdere Russen hebben mij in de loop van de tijd bekend dat ze ten aanzien van het Westen toch een soort minderwaardigheidscomplex met zich meedroegen, maar dat is dankzij de absurde reacties van het Westerse publiek nu in korte tijd afgeschud. De boodschappen in de supermarkt worden daar juist goedkoper, ze merken dat ze als economie ook prima zelf op eigen benen kunnen staan en de relatie met de rest van de wereld is beter dan ooit tevoren. De BRICS is voor veel landen aantrekkelijker geworden dan een aansluiting bij de G20.
De Russen zijn in korte tijd een stuk zelfverzekerder geworden, wat niet in de laatste plaats komt door een, soms nog wat voorzichtige, positieve respons van driekwart van de wereld. In snel tempo verschijnen de contouren van een multilaterale wereld, een nieuw model van de wereld waar veel landen in Afrika, maar ook India, China, Saoedi-Arabië, Turkije, Iran, Venezuela, Syrië, Rusland, Brazilië en zoveel meer zich niet meer in een hoek hoeven te laten drijven door een dominante hegemonie van de VS en de EU, die op hun beurt moeten constateren dat pressiemiddelen als sancties en andere chantagemethoden hun kracht hebben verloren. Om de woorden van Ramaphosa nog maar eens te herhalen: “The United States will not dictate Africa’s choices and neither should anyone else”. Dat is voor veel landen wel anders geweest en het ontgaat de mensen hier dat ze het gekoeioneer en de wurgcontractenpolitiek al veel langer zat zijn. Er wordt hier gewezen naar autocratische regimes maar de vinger wijst toch echt de verkeerde kant op. Het was gewoon wachten op een nieuw model waarin landen vanuit soevereiniteit keuzes kunnen maken: als de voorwaarden van een deal met jou mij niet aanstaan, nou, dan ga ik toch naar een ander toe? De crisis waar we ons nu in bevinden wordt voor het allergrootste deel veroorzaakt door het onbegrip van Westerse politici omtrent deze veranderde verhoudingen. Het model waarin er ontwikkelde en onderontwikkelde landen bestaan is compleet op de schop gegaan en zeker nu Rusland zijn doelstellingen in Oekraïne gaat halen, iets wat iedereen ziet behalve de mensen in Europa, smelt het ontzag voor de Westerse superioriteit weg als sneeuw voor de zon.
Herhalende geschiedenis
Hoe het verlies aan politiek en diplomatiek inzicht voor Europa zal uitpakken is voorlopig nog een somber scenario, staatslieden van het kaliber Helmut Kohl of de Gaulle lopen hier niet meer rond, het zijn zwakke bureaucratische types die we als leiders hebben gekozen die de uitgang uit deze crisis maar niet weten te vinden en die de bestaanszekerheid van hun eigen burgers daarmee in gevaar brengen. In Londen ligt de metro stil vanwege een staking: het personeel kan met de stijgende prijzen de eindjes niet meer bij elkaar knopen. Niemand heeft zich gerealiseerd dat de stijgende welvaart sinds het einde van de Koude Oorlog veroorzaakt werd door de rijke stroom aan natuurlijke hulpbronnen die vanuit Rusland deze kant op kwam. Olie en gas zullen structureel duurder blijven omdat de alternatieven (LNG uit Qatar en de Verenigde Staten bijv.) zoveel meer kosten. Het levensonderhoud zal permanent duurder worden en blijven dankzij het amateuristische geknoei van onze leiders bij wie het besef maar niet wil doordringen dat ze al twintig jaar niet met de Russen als gelijkwaardige partners hebben gepraat. Diplomatie is een Westerse uitvinding, maar de laatste twintig jaar hebben onze regeringen vooral de kunst toegepast van deuren dichtgooien. Verdragen omtrent bewapening zoals ABM, INF en Open Skies zijn door het Westen eenzijdig opgezegd in de loop van de jaren zonder dat er iets voor in de plaats kwam om een relatie van vertrouwen te realiseren. Het opschuiven van de Navo is slechts één van de vele facetten die het vertrouwen stapsgewijs ondergroef. Alternatieve voorstellen van de kant van Rusland werden niet eens serieus bekeken. Zelensky kan nu dan wel heel stoer zeggen dat hij onder geen voorwaarde wil gaan onderhandelen, maar dat is dan wel nadat de Russen openlijk hebben geconcludeerd dat Europa het vertrouwen, dat voor onderhandelen een strikte voorwaarde is, niet waard is.. En dan hebben ze het dus niet alleen over het afgelopen halfjaar. Het getuigt om zo te zeggen van narcistische trekken dat Zelensky met zijn uitspraak de bal weer aan zijn kant van de lijn probeert te leggen. Als je perse niet luistert naar de Russen zul je dat echter niet door gaan krijgen en als je het vertikt om je geschiedenislesje bij te houden donder je zo weer een scenario in dat we eigenlijk al gehad hadden.
Een zeker regime in de jaren ’30 dat we tegenwoordig niet meer bij naam mogen noemen hanteerde een donkere adelaar als één van zijn symbolen. Tot ver in dat decennium heette het dat dat regime een ‘bevriende regering’ was en dat het gevaar vooral uit het oosten kwam, een hypocriete omdraaiing van de feiten, maar men geloofde dat. De Sovjets hebben meerdere malen voorstellen gedaan om het opkomende gevaar te bezweren, maar dat werd telkens door het Westen in de prullenbak gegooid. Nu moeten we geloven dat het Rusland is dat de laatste maanden is begonnen met het dreigen met nucleair wapengekletter en wederom komt dus het gevaar uit het oosten. Alles is veranderd, niks is veranderd. Waar je niemand over hoort is dat vorig jaar de Amerikanen een nieuw nucleair systeem in nota bene Duitsland hebben geplaatst waarvan de raketten Moskou in 21 minuten kunnen bereiken, dus je mag rustig concluderen dat de opmerkingen van Putin op dit gebied geen agressieve retoriek zijn maar een reactie op deze ontwikkelingen. Het Evil Empire, dat zijn we zelf. Vorig jaar nog hebben de Russen voorstellen gedaan voor een veiligheidssysteem in Europa en gewoontegetrouw werd dat door ‘ons’ weer in de prullenbak gegooid. En je krijgt het de mensen maar niet in hun hoofd dat Rusland deze keer weliswaar het initiatief naar zich toe heeft getrokken, maar dat dat niet hetzelfde is als de agressor zijn. De naam van de hypersonische raket in Duitsland: Dark Eagle.
Over de auteur
Hielke de Boer heeft meer dan dertig jaar in de financiële sector gewerkt bij zowel internationaal opererende bedrijven als kleine sociaal-culturele instellingen. Zijn columns betrekken de maatschappelijke ontwikkelingen in een context van geopolitiek, culturele verschijnselen en historische achtergronden.